નવી દિલ્હી : વન નેશન વન ઈલેક્શન બિલ સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. ઉપરાંત લોકસભામાં પણ તેનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. બિલના સમર્થનમાં 269 વોટ પડ્યા હતા. જ્યારે વિરુદ્ધ 198 મત પડ્યા હતા. હવે આ બિલ JPC એટલે કે સંયુક્ત સંસદીય સમિતિને મોકલવામાં આવશે. મંગળવારે જ કાયદા પ્રધાન અર્જુન રામ મેઘવાલે ગૃહમાં બિલ રજૂ કર્યું હતું. ખાસ વાત એ છે કે સંસદમાં પહેલીવાર ઈલેક્ટ્રોનિક વોટિંગ દ્વારા વોટિંગ થયું છે.
તમને જણાવી દઈએ કે એક દેશ-એક ચૂંટણી પર વિચાર કરવા માટે પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદની અધ્યક્ષતામાં 2 સપ્ટેમ્બર, 2023ના રોજ એક સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. સમિતિએ લગભગ 191 દિવસ સુધી હિતધારકો અને એક્સપર્ટસ્ સાથે ચર્ચા કર્યા પછી, 14 માર્ચ, 2024 ના રોજ રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુને પોતાનો અહેવાલ સુપરત કર્યો. એક દેશ-એક ચૂંટણીનો અમલ કરવા માટે બંધારણીય સુધારા દ્વારા બંધારણમાં 1 નવી કલમ ઉમેરવા અને 3 કલમોમાં સુધારો કરવાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવશે. સરકાર આ મુદ્દે સર્વસંમતિ સાધવા માંગે છે, તેથી બિલને સંયુક્ત સંસદીય સમિતિ (જેપીસી)ને મોકલવામાં આવે તેવી શક્યતા છે.
કોવિંદ સમિતિની 5 ભલામણો…
1. આગામી લોકસભા ચૂંટણી એટલે કે 2029 સુધી તમામ રાજ્યોની વિધાનસભાઓનો કાર્યકાળ લંબાવવો જોઈએ.
2. ત્રિશંકુ વિધાનસભા (કોઈની પાસે બહુમતી નથી) અને અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવના કિસ્સામાં, બાકીના કાર્યકાળ માટે નવી ચૂંટણીઓ યોજવામાં આવી શકે છે.
3. પ્રથમ તબક્કામાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એક સાથે થઈ શકે છે, ત્યારબાદ બીજા તબક્કામાં 100 દિવસની અંદર સ્થાનિક સંસ્થાઓ (નગરપાલિકા)ની ચૂંટણીઓ થઈ શકે છે.
4. ચૂંટણી પંચ લોકસભા, વિધાનસભા અને સ્થાનિક સંસ્થાઓની ચૂંટણીઓ માટે રાજ્ય ચૂંટણી સત્તાવાળાઓ સાથે પરામર્શ કરીને એક જ મતદાર યાદી અને મતદાર ઓળખ કાર્ડ તૈયાર કરશે.
5. કોવિંદ પેનલે એકસાથે ચૂંટણી યોજવા માટે સાધનો, માનવબળ અને સુરક્ષા દળોના આગોતરા આયોજનની ભલામણ કરી છે.
મોટી સંખ્યામાં EVM અને VVPATની જરૂર પડશે
આટલું જ નહીં, કાયદો બન્યા બાદ તેને લાગુ કરવા માટે અનેક તબક્કામાં કામ કરવું પડશે. ચૂંટણી પંચને મોટી સંખ્યામાં EVM અને VVPATની જરૂર પડશે, જેના ઉત્પાદન અને પરીક્ષણમાં લાંબો સમય લાગશે, તેથી આ માટે લાંબી રાહ જોવી પડશે.
આ ખરડો આ રીતે આવશે અમલમાં
આ ખરડાનો અમલ કેવી રીતે થશે તે જાણવું અગત્યનું છે, આ બિલ રજૂ અને મંજૂર થયા બાદ સૌથી પહેલા તેને લાગુ કરવા માટે બંધારણીય સુધારો જરૂરી છે. આ અંતર્ગત બંધારણના પાંચ મુખ્ય અનુચ્છેદ – કલમ 83, 85, 172, 174 અને 356માં ફેરફાર કરવા પડશે. બંધારણના આ લેખો લોકસભા અને વિધાનસભાના કાર્યકાળ અને રાષ્ટ્રપતિ શાસનને વિસર્જન કરવાના અધિકાર સાથે સંબંધિત છે.
એક રાષ્ટ્ર એક ચૂંટણી બિલના ફાયદા
ખર્ચ ઘટાડો: અલગ ચૂંટણી ચક્રની જરૂરિયાતને દૂર કરીને તે નાણાં બચાવી શકે છે.
લાંબા ગાળાના શાસન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો: તે રાજકારણીઓને ટૂંકા ગાળાના લાભો કરતાં લાંબા ગાળાના શાસનને પ્રાથમિકતા આપવા પ્રોત્સાહિત કરે છે.
વધતું મતદાન: મતદારો ઓછા થાકેલા હોય છે, કારણ કે તેઓ દર થોડા વર્ષે માત્ર એક જ વાર ભાગ લે છે, જેનાથી મતદારોની સંખ્યામાં વધારો થવાની સંભાવના છે.
લેવલ પ્લેઇંગ ફિલ્ડ: એકંદર ચૂંટણી ખર્ચમાં ઘટાડો થવાને કારણે નાના પક્ષો મોટા પક્ષો સાથે વધુ અસરકારક રીતે સ્પર્ધા કરી શકે છે.
સુરક્ષા દળોનો કાર્યક્ષમ ઉપયોગ: તે સુરક્ષા દળોને અન્ય હેતુઓ માટે વધુ કાર્યક્ષમ રીતે તૈનાત કરવાની મંજૂરી આપે છે.
એક રાષ્ટ્ર એક ચૂંટણી બિલના ગેરફાયદા
સમન્વયન પડકારો: ભારત જેવા વૈવિધ્યસભર લોકશાહી દેશમાં ચૂંટણીઓનું સમન્વયન કરવું મુશ્કેલ બની શકે છે, ખાસ કરીને જો સરકારો તેમની વિધાનસભાઓમાં વિશ્વાસ ગુમાવે છે.
બંધારણીય અને સંઘવાદના મુદ્દાઓ: તેના અમલીકરણ માટે બંધારણીય ફેરફારોની જરૂર પડી શકે છે અને તે ભારતીય રાજકીય વ્યવસ્થાના સંઘીય સ્વભાવને સંભવિત રીતે પડકારી શકે છે.
મતદારોના વર્તન પર અસર: મતદારો એક સાથે ચૂંટણીઓમાં રાષ્ટ્રીય અને રાજ્યના મુદ્દાઓને ગૂંચવી શકે છે, જે રાજ્ય-સ્તરની રાજકારણની વિશિષ્ટતાને ઝાંખી કરી શકે છે.
પ્રાદેશિક પક્ષો પર અસર: તે મોટા રાષ્ટ્રીય પક્ષોની તરફેણ કરી શકે છે, જે પ્રાદેશિક પક્ષોને સંભવિત રીતે નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
જવાબદારીની ચિંતાઓ: ચૂંટણીના ભય વિના નિશ્ચિત શરતો સરકારી જવાબદારી ઘટાડી શકે છે અને સરમુખત્યારશાહી વૃત્તિઓને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે.
એક રાષ્ટ્ર એક ચૂંટણી બિલના અમલીકરણ
એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી નીતિનો અમલ વર્તમાન બંધારણીય માળખામાં શક્ય નથી. આ નીતિને સક્ષમ બનાવવા માટે, બંધારણમાં કેટલાક આવશ્યક સુધારા જરૂરી છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
કલમ 83: સંસદના ગૃહોના સમયગાળા અંગે, લોકસભાના વિસર્જન માટે કાર્યકાળ અને સમય નક્કી કરવા માટે સુધારા જરૂરી છે.
કલમ 85: સત્રો, મુલતવી રાખવા અને સંસદના વિસર્જન સંબંધિત, સત્રોના મનસ્વી અથવા અસ્પષ્ટ વિસર્જનને રોકવા માટે સ્પષ્ટ માર્ગદર્શિકા સ્થાપિત કરવી આવશ્યક છે.
કલમ 172: રાજ્ય વિધાનસભાઓના સમયગાળાનું સંચાલન કરતી વખતે, તેમના કાર્યકાળને લોકસભાના કાર્યકાળ સાથે સુમેળ કરવા માટે સુધારા જરૂરી છે.
કલમ 174: કલમ 85 ની જેમ, આ લેખ રાજ્ય વિધાનસભાઓના સત્રો, મુલતવી રાખવા અને વિસર્જન સાથે વ્યવહાર કરે છે. પ્રક્રિયાઓ અને સમયરેખાને પ્રમાણિત કરવા માટે સુધારા જરૂરી છે.
આ સુધારાઓ કેન્દ્ર અને રાજ્ય બંને સ્તરે ચૂંટણી પ્રક્રિયાઓને સુમેળ બનાવવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે, જે નીતિના સફળ અમલીકરણને સુનિશ્ચિત કરે છે.
